کارکردهای مدیریت

نظارت ، کنترل و ارزیابی(1)

دوشنبه, ۲۵ خرداد ۱۳۹۴، ۰۵:۵۳ ب.ظ

بسم الله الرحمن الرحیم

نظارت ، کنترل و ارزیابی

حسین استرون

کارشناس ارشد مدیریت آموزشی

چکیده

            وجود شباهت های مفهومی بین نظارت ، کنترل و ارزیابی و کاربرد رایج آن ها در گفتگوها ( غلط مصطلح ) موجب شده است که بعضی صاحب نظران ( علی رغم اذعان به وجود تفاوت های مفهومی و عملی بین آن ها ) مفاهیم مذکور را هم معنی و مترادف به کار ببرند . که این امر می تواند موجب تسری و تعمیم آثار سوء یا حداقل ادراک منفی که افراد نسبت به یک متغیر دارند ، به متغیر دیگر گردد . لذا در این نوشتار تلاش شده است ضمن بیان معنی لغوی و تعاریف واژه های فوق ، آن ها را با هم مقایسه و برای هر یک ویژگی های خاصی ارایه شود .   

واژه های کلیدی : نظارت ، کنترل و ارزیابی ( ارزشیابی ) .

مقدمه

     صاحب نظران اداره سازمان ها می گویند : اگر نمی توانید چیزی را اندازه گیری کنید ، فراموشش نمایید . یعنی اگر مدیریت نتواند نشان دهد که : چه کاری انجام می شود ؟ چگونه انجام می شود ؟ به وسیلة چه کسانی  و به چه منظوری انجام می شود ؟ آیا منطبق با برنامه ها و در جهت کسب هدف انجام می شود ؟ آیا فعالیت ها قابل اندازه گیری هست ؟ ( 1 )

          هر سازمانی جهت تحقق اهدافی موجودیت می یابد . و رفتار افراد شاغل در آن تابع موازین و مقرراتی است . و محقق شدن اهداف نیز در گرو رفتار درست افراد در راستای اجرای برنامه ها می باشد . لذا اجرای صحیح برنامه ها و رفتار مطلوب کارکنان وظیفه سنگین و کلیدی است که بایستی از طریق مراقبت دقیق و مستمر فرآیند کار ، مقایسه وضع موجود با وضعیت مطلوب و اصلاح و بهبود حاصل گردد .

           یکی از وظایف اساسی مدیریت ؛ نظارت ، کنترل و ارزیابی است که بدون آن تحقق اهداف مدیریت امکان پذیر نخواهد بود . به طوری که بدون توجه به این جزو ، سایر اجزای مدیریت ، مثل ؛ برنامه ریزی ، سازماندهی و هدایت نیز ناقص بوده و تضمینی برای انجام درست آن ها وجود ندارد . در حقیقت زمانی که یک برنامه تهیه شد و برای اجرای آن سازماندهی به عمل آمد و رهبری و هدایت آن مشخص شد ، انتظار این است که هدف های برنامه تحقق پیدا کند و در اجرای برنامه ، اطمینان وجود داشته باشد که روند حرکت دقیقاً به سوی اهداف تعیین شده می باشد . گاهی ممکن است حتی جزئیات برنامه به صورت دقیق اجرا گردد اما جهت گیری کلی در اجرای برنامه دارای انحراف بوده و ما را از هدف دور سازد . اطمینان از این که اجرای برنامه و هدایت آن درست صورت می گیرد و در صورت مشاهده انحراف ، اقدام لازم برای تصحیح آن به عمل می آید ، نیازمند فرآیندی است که آن را نظارت و کنترل می نامند. ( 2 )

          شاید به جرئت بتوان ادعا کرد انجام هیچ فعالیتی در سازمان قرین توفیق نخواهد بود مگر این که کنترل و ارزیابی های لازم نسبت به آن  به عمل آمده باشد . به کمک کنترل است که مدیریت نسبت به نحوه تحقق هدف ها و انجام عملیات آگاهی یافته و قدرت پی گیری و عند الزوم سنجش و اصلاح آن ها را پیدا می کند. کنترل و ارزیابی ابزار کار مدیران در رده های مختلف سازمانی از مراتب عالی تا رده های سرپرستی است و لزوم آن را در مراتب مختلف به سادگی می توان احساس کرد . سازمان بدون وجود یک سیستم موثر کنترل در تحقق ماموریت های خود موفق نبوده و نمی توان از منابع خود به درستی استفاده کند . ایجاد فرایند کنترل و ارزیابی به تفکر خلاق نیاز دارد، چه سوال هایی باید پرسیده شود ؟ چگونه می توان به پاسخ آن ها دست یافت ؟ ارزیابی و کنترل همچنین به توجه دقیق و تفصیلی درباره روش ها و شیوه تحلیل اطلاعات نیاز دارد . ( 3 )

           بنابراین این نظارت بر عملکرد و اداره منابع انسانی سازمان ها ضرورت یافته و عنوان برنامه رسمی و منظمی که جهت سنجش هزینه ها ، منافع اداره سازمان ها و امور کارکنان تنظیم شده و امکان مقایسه کارآیی و اثربخشی سازمان و کارکنان را با برنامه ها و عملکرد گذشته سازمان تعریف می نماید . منظور اساسی از نظارت و سنجش برنامه ها و فعالیت های سازمان ها و افراد ، تدارک اطلاعات جهت بازخورد و در نهایت بهبود امور کارکنان است . ( 1 )

          شاید مهم ترین مسئله ای که وجود کنترل را ضروری می سازد ، آن است که پیش بینی ها و برنامه های عملیاتی در سازمان همواره با درصدی از خطا توام است و برای رفع این خطاها و اصلاح عملیات ، کنترل تنها راه چاره است . ( 4 ) گر چه ضرورت و اهمیت انجام نظارت ، کنترل و ارزیابی برنامه ها ، فعالیت ها و افراد بر کسی پوشیده نبوده و باوری است فراگیر ، اما ؛ همان گونه که در مطالب فوق نیز مشاهده  می شود ، بعضی بین مفاهیم مذکور تفاوتی ( شاید هم با اغماض ) قایل نشده و حتی هم معنی و مترادف به کار  می برند . در این نوشتار سعی بر آن خواهد بود که علاوه بر نقل تعاریف مختلف نتیجتاً به ارایه مرز بندی ما بین آن ها ( نظارت ، کنترل و ارزیابی ) بپردازیم .

 نظارت  Supervision

 معنی لغوی نظارت

          اصطلاح نظارت ( supervision   ) از دو کلمه لاتینی ( super ) به معنای بالای ، بالای سر ، در بالا و ( videre  ) به معنی مواظب بودن ، نگاه کردن ، مراقبت کردن ، بر کسی نظارت کردن و مشاهده کردن ترکیب یافته است . بعدها به تدریج در زبان انگلیسی کلمه videre به « vision » تبدیل شد و  supervision  تلویحاً به شاهدانی اطلاق گردید که توام با بینش ، دانش و آگاهی باشند .  ( 20 )

             دکتر محمد معین نیز واژه نظارت با فتح نون و کسر نون در فرهنگ فارسی خود به تفکیک چنین معنی کرده است :

نظارت ( با فتح نون ) : عمل ناظر و مقام او ، مراقبت در اجرای امور ، ...

نظارت ( با کسر نون ) : زیرکی ، فراست ، نظر کردن ، نگریستن ، نظر ، نگرش . ( 21 )

             در تاریخ تعلیم و تربیت اسلام کلمه نقابت به معنی سرپرستی ، پاسداری و نگاهداری جامعه معلمان ذکر شده است . لغت نامه آموزش و پرورش نظارت در امور آموزش را به معنای کنترل کردن آورده است که روند امور در حال اجرا ارزشیابی می شود تا اطمینان حاصل شود که مطابق با طرح و دستور العمل پیشرفت می نماید . ( 24 )

             مفهوم نظارت در معنای عام ، وسعت و شمول گسترده ای دارد . تمام سازمان ها ، اعم از بزرگ و پیچیده تا کوچک و سالم ، دولتی و غیر دولتی ، صنعتی یا آموزشی و انتفاعی و غیر انتفاعی ، برای دستیابی به اهداف خود به نظارت و راهنمایی در امر مدیریت نیاز دارند . معمولاً در این معنا اصطلاح نظارت مترادف با کنترل به کار برده می شود . شاید دلیل اصلی این صاحب نظران عام سازمان و مدیریت ، ارتباط و وابستگی بسیار نزدیک هر دو مفهوم برای کاربردی یگانه باشد . کنترل غالبا ً معنای ضمنی نامطلوبی دارد ؛ زیرا به نظر می رسد اعمال کنترل آزادی عمل فردی را تهدید می کند . حال آن که نظارت با در نظر گرفتن جوانب اساسی روابط انسانی در سازمان ، تلویحاً بر آن است تا حرمت و شان و مقام انسان در سازمان را نیز مد نظر و توجه قرار دهد . ( 20 )

 تعریف نظارت   

            نظارت در معنی و مفهومی مستقل از کنترل کمتر تعریف شده است و در بیش تر تعاریف موجود همواره نظارت را هم معنی و مترداف با کنترل مورد توجه قرار داده اند . در این جا به بعضی از تعریف ها که نظارت در معنی و مفهومی ( تقریباً ) غیر از کنترل در نظر گرفته اند ؛ اشاره می شود .

1 -  نظارت : مراقبت مستمر بر اجرای امور با نگاه دقیق و زیربینانه در خصوص آنچه انجام گرفته و آنچه باید انجام می گرفت ( انطباق عملکرد با وظائف ) . ( 17 )

2- نظارت کوششی است که مدیر در جهت تطبیق عملیات با برنامه انجام می دهد تا میزان صحت و سقم فعالیت ها را بدست آورد . در نظارت موارد زیر مورد توجه قرار می گیرد :

نظارت ، عملیات و برنامه را با یکدیگر تطبیق می کند .

نظارت ، میزان سلامت یا بیماری دستگاه و فعالیت ها را مشخص می سازد .

نظارت ، توان واحدهای مختلف را در انجام کارها بیان می دارد .

نظارت ، مقدار پیشرفت عملیات و فاصله آن را تا هدف روشن می نماید .

نظارت ، لزوم هدایت خواهی و ظرفیت هدایت پذیری را بدست می آورد .

3- نظارت چیزی نیست جز ارسال پیام هایی که به طور موثر رفتار گیرنده پیام ها را تغییر دهد . ( 17 )

4- نظارت فرق بین ثمر بخش و کوشش بی ثمر را بیان می کند . ( 17 )

5- نظارت عبارت است از اینکه نظام در زمینه هدف های مورد نظر از انحراف حفظ شود . ( 17 )                 

6 - نظارت استصوابی : مراقبت داشتن ناظر بر اقدامات متولی و تصویب کردن اعمال وی پیش از اجرای آن ، بدین صورت که متولی پیش از اقدام به هر عملی با ناظر مشورت می کند و در صورت موافقت وی عمل می نماید و متولی بدون موافقت ناظر نباید به هیچ کاری اقدام بکند . ( 15 )

6 -  نظارت اطلاعاتی : مراقبت داشتن ناظر بر اعمال متولی است در امور وقف ، بدین صورت که از اقدام متولی آگاه گردد و لیکن تصویب اعمال متولی از طرف ناظر لازم نیست . ( 15 )

7- نظارت و کنترل به معنی بازدید و مراقبت از طرز پیشرفت اجرای عملیات با مقایسه وضع مطلوب و تغییر و تصحیح عملیات به منظور جلوگیری از انحراف از تحقق اهداف سازمان است .  ( 10 )

8- نظارت کسب اطلاعات از طریق مشاهده و بررسی وضع موجود و تعیین پیشرفت کارها با مقایسه با وضع مطلوب نظارت نامیده می شود که مقدم بر کنترل و به عبارتی مهم تر از آن می باشد به همین دلیل با نظارت های درست و مستمر ، شاید به اعمال کنترل نیازمند نباشیم .    ( 10 )

11- نظارت فرایند کسب آگاهی از عملکرد واقعی و مقایسه آن با اهداف و عملکرد مطلوب و تصحیح اشتباهات و انحرافات می باشد . ( 11 )

12- نظارت را به مفهوم مقایسه عملیات انجام شده ، با معیارهای تعیین شده در هر سازمان گفته اند تا از این طریق بتوان به اقدامات اصلاحی و به موقع برای جلوگیری از اشتباهات و انحرافات دست زد . ( 19 )

13 -  نظارت عبارت است از این که نظام در زمینه هدف های مورد نظر از انحراف حفظ شود . ( 15 )

14 -  وظیفه مدیریتی نظارت عبارت از سنجش و اصلاح عملکرد برای به دست آوردن این اطمینان است که هدف های سازمان و  طرح های اجرایی آن با کامیابی به انجام رسیده است . ( 15 )

15- نظارت فرایندی است که راهنمای تعلیماتی از طریق آن به جمع آوری اطلاعات در باره فعالیت های آموزشی ، پرورشی و اداری مدیران و معلمان در محیط های آموزشی می پردازد . منظور چنین اقداماتی ، مطالعه وضع موجود مدارس ، تعیین میزان پیشرفت امور و مقایسه آن با وضع مطلوب می باشد که بوسیله مشاهده ، مصاحبه و مشورت با کارکنان مدرسه ، دانش آموزان و اولیای آنان عملی      می گردد . چنانچه در برسی ها و مقایسه ها ، کاستی ها ، مشکلات و یا انحرافاتی مشاهده گردد با اتخاذ تدابیر مقتضی سعی می شود که فعالیت های مختلف به طرف وضع مطلوب سوق داده شوند . ( 32 )

16 نظارت : حمایت ، هدایت و تقویت افراد در مسیر رشد ( حرفه ای سازمانی ) و کنترل فعالیت ها در جهت نیل به هدف های سازمان و بهبود مدیریت . ( 36 )

موافقین ۰ مخالفین ۰ ۹۴/۰۳/۲۵
حسین حیدری تبار(استرون)

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی