نظارت ، کنترل، ارزیابی و بازرسی(5)

بازرسی                  Inspection

  معنی لغوی بازرسی

          در زبان فارسی برای معنی واژه بازرسی کلماتی چون؛ تفتیش، عمل بازرس، جسنجو در باره ی کسی یا چیزی، سرکشی، بررسی، رسیدگی، بازبینی، بازدید و وارسی به کار برده شده است و در زبان انگلیسی برای کلمه بازرسی علاوه بر inspection  از واژه های دیگری چون؛ audit * search *          examination * control * detection * examen * cross-examinationنیز استفاده شده است.

تعریف بازرسی

       برای بازرسی تعاریف مختلفی متناسب با زمینه کاربرد آن ذکر شده که به برخی از آنها اشاره می شود:

1 - در اصطلاح حقوق جزایی به اقداماتی گفته می شود که مامورین ذی صلاح حسب مجوز یا دستور مقام قضایی در جهت کشف آلات و ادوات و ادله جرم و نیز اموال حاصله از جرم با رعایت موازین شرعی و قانونی در منزل و مخفیگاه متهمین و مظنونین به ارتکاب جرم معمول می دارند. این اقدام، از مهمترین و حیاتی ترین اقدامات قضایی در کشف بزه و دلایل و آثار جرم است و تاخیر در اجرای آن لطمه بزرگی به روند تحقیقات وارد می آورد. بازرسی یا تفتیش یکی از اعمالی است که در فرآیند تعقیب جرم جای دارد. (37)
2 - بازرسی عملی است برای ارزیابی ، از جمله دیگران ، شغل ، اشیاء ، سیستم ها ، افراد و ساختمان ها تا ببیند آیا از دستورات ، استانداردهای کیفیت ، مقررات ، قوانین و قوانین پیروی می شود.(38)

3 – تعریف بازرسی در ISO/IEC 1700 ISIRI/: بررسی طراحی محصول، فرآیند، خدمت، یا تاسیسات یا طراحی آنها و تعیین انطباق آنها با الزامات مشخص شده یا الزامات عمومی بر مبنای قضاوت حرفه ای(اظهار نظر تخصصی) (39)

4 – بازرسی بررسی طراحی، محصول، خدمات، فرآیند و یا کارخانه و تعیین انطباق آنها با الزامات معین یا بر پایه اظهار نظر تخصصی با الزامات عمومی است. بازرسی فرآیندها شامل کارکنان، تسهیلات، فناوری و روش شناسی(متدلوژی) می باشد. (40)

5 - کیلفورد ماتیوس : بازرسی کردن یعنی بررسی سلامت و ارزیابی تجهیزات از نظر سازگاری و تناسب آنها با اهداف از پیش تعیین شده.(41)

 

6 - ویلیام وینچل : در فرآیندهای تولید بازرسی به معنای کسب یک سری اطلاعات از خروجی فرآیند است. به تعبیر دیگر طی عملیات بازرسی، آنچه تولید شده است با آنچه که باید تولید شود، مقایسه می گردد.(41)

 

7 - بازرسی(  ISO8402) فعالیت هایی شامل اندازه گیری، آزمایش، آزمون یا سنجش ویژگی های یک موجودیت (شامل محصول، سازمان، خدمت یا شخص) و مقایسه نتایج با الزامات مشخص شده برای  تصدیق نمودن اینکه انطباق برای هر یک از ویژگی ها برقرار شده است یا نه.(41 )

 

8 - بازرسی( ISIRI/ISOO9000 ) ارزیابی انطباق از طریق مشاهده و قضاوت همراه با اندازه گیری، آزمایش یا مقایسه با شاخص، هر کدام که مقتضی باشد.(41 )

 

9 - بازرسی( IFIA) فرآیندی است که در آن یک سازمان عضو فدراسیون با استفاده از دانش و نظرات  تخصصی خود نسبت به آزمایش یا نظارت بر شرایط، محصولات، خدمات، روش های اجرایی یا عملکردها با هدف جمع آوری اطلاعات برای شرکت اصلی و یا نمایندگان او اقدام می کند.(41)

مقایسه و نتیجه گیری

     دکتر سید محمد میر کمالی در مقایسه ی نظارت و کنترل چنین می نویسد : " معمولاً اصطلاحات نظارت و کنترل بر امور با هم مورد استفاده قرار می گیرند . عده ای از صاحب نظران نیز معتقد به جدایی مفهوم آن هستند . گاهی اوقات از کلمه نظارت معنی نظارت و کنترل و از مفهوم کنترل معنی نظارت و کنترل ادراک می شود . به هر حال ، اگر چه هر یک از اصطلاحات نظارت و کنترل دارای معانی متفاوتی هستند ، اما در عین حال کاملاً بهم مربوط و وابسته هستند . اما از نظر ما،نظارت و کنترل یعنی ، بازدید و مراقبت از طرز پیشرفت اجرای عملیات با مقایسه با وضع مطلوب و تغییر و تصحیح عملیات به منظور جلوگیری از انحرافات از تحقق اهداف سازمان آموزشی است . 

           تعریف فوق ، از دو قسمت تشکیل شده است ، قسمت اول آن مربوط به کسب اطلاعات از طریق مشاهده و بررسی وضع موجود و تعیین پیشرفت کارها با مقایسه با وضع مطلوب است که نظارت نامیده می شود . قسمت دوم تعریف به معنی بازگردانیدن سیستم آموزشی به شکل درست و مطلوب آن از طریق کارهای تصحیح کننده است که یک جریان عملیاتی و اجرایی می باشد . پس به طور کلی ، نظارت یک امر مشاهده ای و پژوهشی است که در نهایت به کسب اطلاعات از وضع موجود و مقایسه آن ها با شکل مطلوب منجر می شود . چنان چه در مقایسه با وضع مطلوب ، انحراف یا مشکلی مشاهده شود ، با اعمال کنترل ، مدرسه به وضع درست و مورد نظر بر می گردد . چه بسا به علت عدم مشاهده انحراف ، نیاز به کنترل و تصحیح عملیات نباشد . بنابراین ، نظارت مقدم بر کنترل و به عبارتی مهم تر از آن می باشد ، به همین دلیل با نظارت های درست و مستمر ، شاید به اعمال کنترل نیازمند نباشیم . " ( 35 )

      اما ارزیابی بر خلاف نظارت و کنترل که در آغاز و در جریان کار انجام می شوند، در پایان کار تحقق می یابد و نتایج حاصل از آن نه تنها در تشویق و تنبیه مورد استفاده قرار می گیرد بلکه ممکن است موجب تغییراتی در برنامه کار گردد. ولی بازرسی در سازمانها معمولا پس از آغاز کار(برخلاف نظارت که ممکن است حتی در مراحل تصمیم گیری و تهیه برنامه کار هم اعمال می شود و به طور مستمر) و در جریان آن نه به طور مستمر بلکه در قالب یک برنامه زمانی یا به صورت مخفی و اغلام نشده انجام می شود و گرچه مانند نظارت، کنترل و ارزیابی نتایج حاصل از بررسی خود را با معیارهای از پیش تعیین شده مفایسه می کند؛ اما معمولا ییشر به دنبال یافتن عیوب و نواقص کار و گزارش آنهاست تا ارایه راه حل برای اصلاح امور و شاید به همین دلیل باشد که در بین برخی از کارنان از آن مچ گیری برداشت و نسبت به بازرسان بدبین و شاید آنها را مغرض تلقی کنند.

   لذا در پایان در قالب جدول زیر به صورت مختصر به مقایسه چهار مفهوم نظارت ، کنترل، ارزیابی و بازرسی می پردازیم :